Η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη και η σύγχρονη προσέγγιση της Παχυσαρκίας.
Γράφει ο Αναστάσιος Παπαλαζάρου
Ζούμε σε μια εποχή που η μάχη με τον ίδιο μας τον εαυτό αποτελεί μια καθημερινή πραγματικότητα. Συνεπώς, ακόμα και ο αγώνας με την εικόνα του σώματος και το βάρος έχει καταλήξει να αποτελεί ένα σύγχρονο εφιάλτη για την πλειοψηφία των συνανθρώπων μας. Στην προσπάθειά μας, μάλιστα, να απαλλαγούμε από την τυραννική κυριαρχία των ανεπιθύμητων λιποαποθηκών, υιοθετούμε (άκριτα τις περισσότερες φορές) πρακτικές αδυνατίσματος επιζήμιες για τον οργανισμό μας. Τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, ενώ το πιο περίεργο είναι ότι στο ίδιο διάστημα, οι δίαιτες και οι τρόποι αδυνατίσματος για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας έχουν πολλαπλασιαστεί. Μόλις το 3-6% του βάρους που χάνεται διατηρείται μετά από 4 χρόνια, οδηγώντας την επιστημονική κοινότητα σε ένα αδιέξοδο.
Τα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν την ανυπαρξία προόδου στην αναζήτηση λύσης κατά της παχυσαρκίας, καθώς 9 στους 10 ξαναπαίρνουν τα κιλά που έχασαν. Επομένως, εύλογα οι επιστήμονες έστρεψαν το ερευνητικό τους ενδιαφέρον στο τι κάνουν οι 1 στους 10, αυτοί δηλαδή που καταφέρνουν και διατηρούν το βάρος τους. Το κύριο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι έχουν τη δύναμη να υιοθετήσουν συγκεκριμένες υγιεινές συμπεριφορές. Γιατί όμως καταφέρνουν και το επιτυγχάνουν μόνο αυτοί;
Η απάντηση κρύβεται στην μεγαλύτερη εσωτερική επιθυμία που έχουν να πετύχουν το στόχο τους. Δεν το κάνουν, δηλαδή, γιατί τους παρότρυνε ο σύντροφός τους ή τους το σύστησε ο διαιτολόγος τους, αλλά γιατί οι ίδιοι το θέλουν και πιστεύουν στις ίδιες τους τις δυνάμεις. Στη βιβλιογραφία, υπάρχει ο όρος internal locus of control για να περιγράψει αυτή τη δύναμη της εσωτερικής θέλησης και μάλιστα, αναφορά του ελληνικού συστήματος καταγραφής ατόμων που διατήρησαν επιτυχώς το βάρος τους (medweight study) του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου επιβεβαιώνει και παράλληλα, προσθέτει ένα λιθαράκι στην διεθνή βιβλιογραφία που αναφέρει ότι αυτή η παράμετρος αποτελεί σημαντικό συστατικό της επιτυχούς διατήρησης.
Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και η θεωρία του αυτοκαθορισμού στον έλεγχο βάρους. Σύμφωνα με αυτή, για να είναι οι επιλογές μας αποτελεσματικές θα πρέπει να πηγάζουν από μια εσωτερική τάση, από μια εσωτερική επιθυμία και όχι γιατί αυτό μας υποβάλλεται από το εξωτερικό μας περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό, έχοντας δηλαδή την κυριαρχία (mastery) των επιλογών μας, πλησιάζουμε περισσότερο στην εσωτερική ολοκλήρωση, που είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Για να δούμε όμως τι πρέσβευε ο περίφημος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης. Σύμφωνα με τους πλατωνικούς διαλόγους, ο Σωκράτης δεν παρέθετε την άποψή του, αλλά προσπαθούσε να εκμαιεύσει τη γνώμη του συνομιλητή του. Η μέθοδος αυτή έγινε γνωστή ως «μαιευτική μέθοδος» γιατί στην ουσία είναι ίδια με τον τρόπο που λειτουργεί η μαία, η οποία απλώς συμπαραστέκεται και βοηθά στη γέννα. Ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι δεν ήταν σκοπός του να δημιουργεί ή να μεταλαμπαδεύει νέες ιδέες ή απόψεις στον συνομιλητή του, αλλά ως μαία, να συνδράμει ώστε να «γεννήσει» ο ίδιος ο συνομιλητής του τις δικές του. Κατά τον Σωκράτη, λοιπόν, ο ίδιος ο άνθρωπος γνωρίζει κι έχει μέσα του τις ιδέες του, αλλά άλλοι παράγοντες, εξωτερικοί ή και εσωτερικοί, εμποδίζουν αυτές τις εσωτερικές αλήθειες να αναδυθούν στην επιφάνεια. Για τον ίδιο, οι οδύνες του τοκετού ήταν οι ζυμώσεις που έπρεπε να κάνει ο συνομιλητής του, ώστε να φτάσει στην τελική του απόφαση. Η «γέννηση του μωρού» ήταν η ανάδυση της αλήθειας και της απόφασης
που είχε μέσα του.
Επομένως, γίνεται φανερό ότι οι βασικές αρχές που χρησιμοποιούνται σήμερα από σύγχρονες προσεγγίσεις τροποποίησης συμπεριφοράς για τον έλεγχο του βάρους έχουν πολλές ομοιότητες, ίσως και ρίζες, στην μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη. Πυρήνας των προσεγγίσεων αυτών είναι ίδιος ο άνθρωπος που πρέπει μόνος να ενισχύσει την αυτονομία του και να αναλάβει την κυριαρχία των επιλογών του, ώστε να οδηγηθεί στην ικανοποίηση της απόφασης του. Επιπλέον, ένα χαρακτηριστικό της τεχνικής του Σωκράτη, ήταν και η συνειδητοποίηση της αμφιθυμίας του, δηλαδή προσπαθούσε μέσα από τις ερωτήσεις του να οδηγήσει τον συνομιλητή του στο συμπέρασμα για την αντιφατικότητα των απόψεων του και το προσωπικό του αδιέξοδο, ώστε να νιώσει την ανάγκη για αλλαγή, κάτι που σήμερα αποτυπώνουν όλες οι σύγχρονες τεχνικές των συνεντεύξεων κινητοποίησης. Ακόμα, πηγαίνοντας ένα βήμα πιο μπροστά, είχε μια μέθοδο που σήμερα δεν χρησιμοποιείται από καμιά προσέγγιση, όπου ενσωμάτωνε την ειρωνεία για να αναδείξει το μέγεθος της λανθασμένης κρατούσας άποψης.
Θα μπορούσε ο Σωκράτης να είναι ο καλύτερος σύγχρονος διαιτολόγος της εποχής μας; Πιθανώς ναι, καθώς οι απόψεις του ακούγονται τρομακτικά επίκαιρες. Δεν είναι το μόνο πεδίο αυτό βέβαια, καθώς πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι η ανθρώπινη σκέψη δεν φαίνεται να έκανε και πολλά βήματα, μετά τους 7-8 αιώνες της ακμής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους φιλοσόφους ο Alfred North Whitehead αναφέρει ότι οτιδήποτε ειπώθηκε μετά την εποχή της ακμής της Ελληνικής φιλοσοφίας ήταν απλά σχόλια.