Απαντώντας σε σημαντικά ερωτήματα γύρω από την παιδική-εφηβική παχυσαρκία

Γράφει η Ιωάννα Παπαδοπούλου, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc

Μπορεί τον τελευταίο καιρό όταν ακούμε τη φράση «παγκόσμια πανδημία» το μυαλό μας να πηγαίνει αυτόματα στον κορονοϊό, όμως είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως την ίδια στιγμή στον πλανήτη μας συνυπάρχουν και άλλα σημαντικά προβλήματα που αφορούν τη δημόσια υγεία, με την παχυσαρκία να βρίσκεται στις κορυφαίες θέσεις ανάμεσά τους. Κι επειδή ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας της επιστροφής των μαθητών στα θρανία, σκεφτήκαμε πως θα ήταν καλή ιδέα να αφιερώσουμε αυτό το άρθρο στην παιδική και εφηβική παχυσαρκία.

Στο άρθρο που ακολουθεί θα δούμε:

✓Τι διαστάσεις έχει το πρόβλημα του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στα παιδιά στην εποχή μας;
✓Πώς προσδιορίζεται η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους;
✓Πού μπορεί να οφείλεται η παιδική παχυσαρκία;
✓Πώς μπορεί η παιδική παχυσαρκία να επηρεάσει την υγεία;
✓Πώς μπορούμε να προλάβουμε ή να αντιμετωπίσουμε την εμφάνιση παχυσαρκίας στα παιδιά;

Ας αφήσουμε τους αριθμούς να «μιλήσουν»…
Για να σας δώσουμε μια πιο σαφή εικόνα του μεγέθους του προβλήματος της παιδικού υπέρβαρου και της παχυσαρκίας αρκεί να αναφέρουμε πως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:

➤Το 2019 εκτιμάται ότι 38,2 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

➤Πάνω από 340 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ηλικίας 5-19 ετών ήταν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι το 2016.

➤Ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας μεταξύ των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 5-19 ετών αυξήθηκε δραματικά από μόλις 4% το 1975 σε περίπου 18% το 2016.

 ➤Όσο για τη χώρα μας, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα ευρήματα της έκθεσης της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για την Παρακολούθηση της Παιδικής Παχυσαρκίας του ΠΟΥ (European Childhood Obesity Surveillance Initiative – COSI) που αφορούσε παιδιά ηλικίας 6-9 ετών, η Ελλάδα βρίσκεται μαζί με άλλες Μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος) στις υψηλότερες θέσεις όσον αφορά τα ποσοστά παιδικού υπέρβαρου και παχυσαρκίας. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Πως περίπου 1 στα 3 παιδιά ηλικίας 6 έως 9 ετών ζει υπέρβαρο ή με παχυσαρκία. Ωστόσο, για να αναφέρουμε και κάτι αισιόδοξο, η κατάσταση φαίνεται να αρχίζει να βελτιώνεται με τα ποσοστά να έχουν μια φθίνουσα τάση σε σχέση με παλαιότερα δεδομένα, γεγονός που μας δίνει μια ελπίδα για το μέλλον.

Η απάντηση στο ερώτημα: “Eίναι το παιδί παχύσαρκο;”
Η παχυσαρκία μπορεί να οριστεί με απλά λόγια ως μια κατάσταση μη φυσιολογικής ή υπερβολικής συσσώρευσης λίπους στον λιπώδη ιστό του σώματος, που στις περισσότερες περιπτώσεις έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Το υπέρβαρο και η παχυσαρκία συχνά αξιολογούνται με χρήση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ), που ισούται με το βάρος (σε κιλά) διαιρούμενο με το ύψος (σε μέτρα) σε τετράγωνο (kg/m 2). Για τους ενήλικες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει το υπέρβαρο και την παχυσαρκία ως τιμές ΔΜΣ ίσες ή μεγαλύτερες από 25 και 30 kg/m2, αντίστοιχα. Ο ορισμός αυτός έχει γίνει διεθνώς αποδεκτός.

Όσο για τα παιδιά, η διάγνωση της παχυσαρκίας είναι μια διαδικασία διαφορετική και σίγουρα πιο περίπλοκη από ό, τι στους ενήλικες. Ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι πως, σε αντίθεση με τους ενήλικες, τα παιδιά μεγαλώνουν και αναπτύσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς σε διαφορετικές ηλικίες και η ανάπτυξη είναι ένας παράγοντας που χρειάζεται οπωσδήποτε να συνυπολογίσουμε. Εκτός από την ηλικία, τα “κατώφλια” του ΔΜΣ για τα παιδιά καθορίζονται και ανάλογα με το φύλο- και είναι λογικό αν σκεφτούμε π.χ. ότι τα κορίτσια μπαίνουν στην εφηβεία και αναπτύσσονται πιο νωρίς απ’ ότι τα αγόρια.

Έτσι, λοιπόν, για να γίνει σωστά η διάγνωση της παχυσαρκίας στα παιδιά και τους εφήβους, δεν ορίζουμε κάποια συγκεκριμένη τιμή του ΔΜΣ ως κατώφλι αλλά χρησιμοποιούμε ενδεδειγμένα εργαλεία αξιολόγησης (διαγράμματα), όπως:

✓τα Πρότυπα Διαγράμματα Αύξησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO Child Growth Standards) για τις ηλικίες 0-5 ετών
✓τα Διαγράμματα Αναφοράς (WHO References Growth Charts) για τις ηλικίες 5-18 ετών
✓τα διαγράμματα της Διεθνούς Ομάδας Δράσης για την Παχυσαρκία (Ιnternational Obesity Task Force Revised BMI cut-offs,2012) για την εκτίμηση του ΔΜΣ. Παρακάτω βλέπετε ως παράδειγμα το διάγραμμα για τα αγόρια:

Αίτια και παράγοντες κινδύνου
Γνωρίζουμε πως για να διατηρηθεί το βάρος σταθερό, η πρόσληψη ενέργειας και η ενεργειακή δαπάνη πρέπει να είναι σε ισορροπία (ενεργειακό ισοζύγιο). Όταν η προσλαμβανόμενη ενέργεια «περισσεύει», αποθηκεύεται ως λίπος, το οποίο με την πάροδο του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε υπέρβαρο ή παχυσαρκία.

Αυτό που μπορούμε με σιγουριά να πούμε είναι πως η παιδική παχυσαρκία δεν έχει ένα και μοναδικό αίτιο, καθώς η ενεργειακή ανισορροπία που αναφέραμε παραπάνω μπορεί να οφείλεται σε μια σύνθετη αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων (κινδύνου). Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε συγκεντρωμένους ορισμένους από τους πιο βασικούς παράγοντες:

Ποιες είναι οι βασικές επιπτώσεις του προβλήματος;
Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε πως η παιδική παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα με πολύπλευρες επιπτώσεις-κάποιες από αυτές κάνουν την εμφάνισή τους κατά την παιδική ηλικία ενώ άλλες αργότερα στη ζωή.

Υγεία του σώματος

 -Όταν ένα παιδί είναι παχύσαρκο, έχει αυξημένες πιθανότητες να «διατηρήσει» την παχυσαρκία και στην ενήλικη ζωή.

– Το υπερβολικό σωματικό βάρος μπορεί να «σταθεί εμπόδιο» στη φυσιολογική λειτουργία ορισμένων οργάνων αλλά και σε μεταβολικές διεργασίες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές ήδη από νεαρή ηλικία. Για παράδειγμα, η παιδική παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου, που σχετίζεται με προβλήματα όπως ο διαβήτης τύπου 2 και η καρδιαγγειακή νόσος.

– Τα παιδιά με παχυσαρκία έχουν επίσης αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα του αναπνευστικού όπως άσθμα και αποφρακτική άπνοια ύπνου.

 -Άλλη μια πιθανή συνέπεια της παιδικής παχυσαρκίας είναι τα μυοσκελετικά προβλήματα. Το αυξημένο σωματικό βάρος μπορεί να οδηγήσει σε «υπερφόρτωση» του μυοσκελετικού συστήματος, προκαλώντας πιθανή δυσφορία, πόνο, σκελετική δυσπλασία, μειωμένη κινητικότητα και ισορροπία. Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά έχουν σχετικά ασθενέστερα οστά, γεγονός που τα καθιστά πιο ευάλωτα σε κατάγματα.

Ψυχική/ψυχοκοινωνική υγεία
Ο στιγματισμός και οι διακρίσεις είναι, δυστυχώς, ψυχοκοινωνικές συνέπειες που συνοδεύουν την παιδική παχυσαρκία ακόμα και σήμερα. Εξαιτίας αυτών των φαινομένων, τα παχύσαρκα παιδιά έχουν αυξημένες πιθανότητες:

➤

 να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση

➤

 να εμφανίσουν κατάθλιψη

➤

 να είναι κοινωνικά απομονωμένα

➤

 να έχουν μειωμένη απόδοση στο σχολείο

Πρόληψη και αντιμετώπιση
Όπως αναφέραμε παραπάνω, η παιδική παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική. Έτσι, για την αποτελεσματική πρόληψη και την αντιμετώπισή της, χρειάζεται να προσεγγίσουμε το πρόβλημα από διαφορετικές πλευρές.

Όσον αφορά την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι επιχειρήσεις και η πολιτεία μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να υιοθετήσουν υγιεινές συνήθειες- άλλοι δρώντας ως πρότυπα και παρέχοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.

Για παράδειγμα, κάποιες απλές συμβουλές που μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς ή όσοι ασχολούνται με την ανατροφή των παιδιών είναι:

✓Δώστε προσοχή στο μέγεθος των μερίδων των παιδιών. Κάθε παιδί χρειάζεται να τρώει ανάλογα με τις ανάγκες του και η μερίδα ενός ενήλικα στις περισσότερες περιπτώσεις τις υπερκαλύπτει!
✓Μη χρησιμοποιείτε το φαγητό (π.χ. γλυκά) ως ανταμοιβή για τα παιδιά. Αντί γι’ αυτό, δοκιμάστε να περάσετε ποιοτικό χρόνο μαζί τους, να παίξετε ή ακόμα να κάνετε και κάποιο σπορ μαζί.
✓Ενθαρρύνετε τα παιδιά να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα, ώστε να μάθουν να αποδέχονται και να εκτιμούν ένα ευρύ φάσμα γεύσεων. Η απόρριψη νέων τροφών είναι φυσιολογική, ειδικά σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά η πολλαπλή έκθεση σε ένα τρόφιμο αυξάνει τις πιθανότητες το παιδί τελικά να το εντάξει στη διατροφή του.
✓Βεβαιωθείτε ότι το παιδί κοιμάται επαρκώς (μεταξύ 9 και 14 ωρών, ανάλογα με την ηλικία).
✓Ενθαρρύνετε τη σωματική δραστηριότητα. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ένα παιδί πρέπει να είναι σωματικά ενεργό τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα.

Όσο για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στα παιδιά και τους εφήβους, σημείο-κλειδί αποτελεί, όπως και στους ενήλικες, η εξατομίκευση. Είναι σημαντικό, λοιπόν, για αρχή να γίνει αξιολόγηση από έναν εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας, ιδανικά έναν διαιτολόγο-διατροφολόγο με εμπειρία στη διαχείριση περιστατικών παιδικής παχυσαρκίας σε συνεργασία με παιδίατρο. Έτσι, μπορούν να προσδιοριστούν τα βασικά αίτια του προβλήματος και στη συνέχεια να σχεδιαστεί μια παρέμβαση που να κάνει focus σε αυτά.

Όσον αφορά το κομμάτι της διατροφής, ένα σημείο στο οποίο χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι ο περιορισμός των θερμίδων, που δεν πρέπει να είναι πολύ δραστικός, καθώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποτυχία στη μακροχρόνια προσκόλληση στη δίαιτα. Η διατροφή των παιδιών χρειάζεται να είναι ισορροπημένη και να καλύπτει τις ανάγκες τους σε όλα τα πολύτιμα θρεπτικά συστατικά έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η υγιής ανάπτυξή τους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παρεμβάσεις δεν περιλαμβάνουν μόνο αλλαγές στη διατροφή των παιδιών, αλλά στοχεύουν και σε άλλες συνήθειες και συμπεριφορές της καθημερινής ζωής, όπως η σωματική δραστηριότητα και ο χρόνος έκθεσης σε οθόνες.

Ένα παράδειγμα προσέγγισης πολλαπλών συμπεριφορών είναι το λεγόμενο “5-2-1-0”, το οποίο αντιπροσωπεύει:

✓5 μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως
✓2 ώρες (maximum) έκθεσης σε οθόνες
✓1 ώρα (minimum) σωματικής δραστηριότητας
✓ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ροφημάτων με ζάχαρη π.χ. αναψυκτικών 

Αναδημοσίευση από: interamerican.gr

Συντάκτης: Ιωάννα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος-Διατροφολόγος (Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών)-MSc  in Clinical and Public Health Nutrition (University College London), Επιστημονικός συνεργάτης Nutrimed