Παχυσαρκία, Σύστημα Υγείας και παιδί
7 ερωτήσεις και ένας καθηγητής πανεπιστημίου
Όλο και πιο συχνά δημοσιεύονται νέες έρευνες που περιγράφουν τα ποσοστά της παχυσαρκίας στην Ελλάδα. Θεωρείτε πως πλέον έχουμε μια «σαφή» εικόνα του προβλήματος και ποια είναι τελικά η πραγματική έκτασή του;
Αν και δεν υπάρχει συστηματική παρακολούθηση σε εθνικό επίπεδο, υπάρχουν πλέον αρκετές σποραδικές μεν αλλά καλά σχεδιασμένες μελέτες, που συνηγορούν στο γεγονός ότι η παχυσαρκία και το υπερβάλλον βάρος είναι σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας και στη χώρα μας.
Εφόσον, πραγματικά τα δεδομένα είναι τόσο ανησυχητικά, που θεωρείται πως οφείλεται ο μεγάλος επιπολασμός στη χώρα μας;
Ο μεγάλος επιπολασμός οφείλεται με δύο λέξεις στην ανισόρροπη διατροφή και τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, ενώ δεν νομίζω ότι ο ελληνικός πληθυσμός είναι επιβαρημένος με «περίεργα» γονίδια που να προάγουν τη παχυσαρκία. Οι λόγοι τώρα που οδηγούν τον Έλληνα ενήλικα αλλά και το παιδί σε μία διατροφή που είναι μακριά από την παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή είναι πολλοί. Με έναν υπεραπλουστευτικό λόγο θα έλεγα ότι ενδεχομένως ο κυριότερος είναι ο ανταγωνισμός που είναι η αρχή μίας κοινωνίας της ελεύθερης αγοράς, ο οποίος δίνει λιγότερο χρόνο στον άνθρωπο να ασχολείται με τον εαυτό του, το παιδί του και τον διπλανό του, ενώ σταδιακά τα χειρότερης ποιότητας τρόφιμα γίνονται και τα πιο φτηνά. Υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν δείξει ότι η ανασφάλεια στο χώρο εργασίας, οι κακές σχέσεις με συναδέλφους ή/και προϊσταμένους, τα άναρχα ωράρια εργασίας, η μη-ικανοποίηση από τα εργασιακά καθήκοντα, η απουσία διαπροσωπικών σχέσεων, συσχετίζονται με την παχυσαρκία και τις κακές διατροφικές συνήθειες, το κάπνισμα, την αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ κα την επιθετικότητα. Από την άλλη μεριά και οι μεγάλες πόλεις με τον τρόπο που έχουν οικοδομηθεί δεν ευνοούν την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Στη σημερινή εποχή που ζούμε και με ένα μέλλον της χώρας μας με πολλές αβεβαιότητες, η οικονομική εξαθλίωση πολλών ανθρώπων είναι πλέον ορατή, και επομένως πιστεύω ότι υπάρχει ορατός ο κίνδυνος ραγδαίας αύξησης της παχυσαρκίας και των συνοδών χρόνιων νοσημάτων, με ότι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα ζωής του πληθυσμού και την οικονομική επιβάρυνση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.
Τι μέτρα πιστεύετε πως πρέπει να ληφθούν στη χώρα μας για τη βελτίωση του προβλήματος;
Το πρόβλημα, όπως μπορούμε να διακρίνουμε, έχει ξεφύγει από το να είναι ένα κατ’ εξοχήν ατομικό, και έχει γίνει βαθιά κοινωνικό και σίγουρα δεν λύνεται αν επικεντρωθούμε μόνο στην αντιμετώπιση του, με τη δημιουργία κλινικών παχυσαρκίας στα νοσοκομεία. Επομένως, όσον αφορά τα μέτρα, αφού η οικονομική πολιτική δεν μπορεί να αλλάξει και να γίνει πιο ανθρωποκεντρική, τουλάχιστον στις τωρινές συνθήκες, η δημιουργία Υφυπουργείου Διατροφής και Άσκησης είναι μία σημαντικότατη πρωτοβουλία. Το επόμενο βήμα πρέπει να είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγραμμάτων διατροφικής αγωγής αλλά και προγραμμάτων που να στοχεύουν στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, με μετρήσιμα αποτελέσματα, που να επικεντρώνονται σε πολλές πληθυσμιακές ομάδες, όπως έγκυες και θηλάζουσες, παιδιά και εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους και που να περιλαμβάνουν όλους τους εμπλεκόμενους επαγγελματίες υγείας.
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της Ελλάδας είναι η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και ο μικρότερος αριθμός γεννήσεων. Πόσο πιστεύετε πως επιβαρύνουν οικονομικά τα χρόνια νοσήματα την Ελλάδα;
Το γεγονός ότι υπάρχει πρόβλημα υπογεννητικότητας σε συνάρτηση με το αυξημένο ποσοστό ηλικιωμένων ατόμων μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα χρόνια νοσήματα θα αυξηθούν στην Ελλάδα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η υποβάθμιση της οικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών μπορεί επίσης να επιδεινώσει το πρόβλημα αλλά και να αυξήσει τον επιπολασμό της κατάθλιψης. Κάτι επίσης το οποίο δεν έχει ελεγχθεί είναι οι συνθήκες διαβίωσης των οικονομικών μεταναστών, οι διατροφικές τους συνήθειες και τα προβλήματα υγείας που τους ταλαιπωρούν. Δεδομένα από όσο γνωρίζω σε πανελλαδική κλίμακα, και σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχουν. Όμως, επιστήμονες που ασχολούνται με τα Οικονομικά της Υγείας υπάρχουν και είμαι σίγουρος ότι θα πουν ότι το μοντέλο, βάση του οποίου αναπτύχθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας, είναι τουλάχιστον ξεπερασμένο γιατί κατέληξε να επικεντρώνεται στη νοσοκομειακή περίθαλψη, η οποία πλέον βρίσκεται σε οικονομικό και διαχειριστικό τέλμα.
Πως θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε αυτήν την οικονομική «τρύπα» της υγειονομικής περίθαλψης;
Είναι επιτακτική ανάγκη το νέο Υφυπουργείο να πάρει πρωτοβουλίες, να καταγράφει διαχρονικά την κατάσταση και να παρεμβαίνει στοχευμένα, συντονίζοντας προγράμματα παρέμβασης σε επίπεδο πρόληψης, γιατί είναι τελικά ίσως ο μοναδικός κρατικός φορέας σε τέτοιο υψηλό επίπεδο που ασχολείται κυρίως με την πρόληψη. Το μόνο πρόβλημα με τα προγράμματα αυτά είναι ότι αργούν να φανούν τα αποτελέσματα τους, ενώ ο πολιτικός χρόνος είναι ιδιαίτερα μικρός.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν αποτελέσματα της μελέτης GRECO, σύμφωνα με τα οποία η παιδική παχυσαρκία στην Ελλάδα αγγίζει το 41%. Ποιος θεωρείται πως είναι ο ρόλος του σχολείου στην εμφάνιση και στην αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου;
Να κάνω μία μικρή διόρθωση. Το 41% είναι το υπερβάλλον βάρος και η παχυσαρκία μαζί. Τα παιδιά που βρέθηκαν να είναι παχύσαρκα ήταν περίπου το 11% του δείγματος, κάτι που μας φέρνει, ως Ελλάδα, στην πρώτη θέση στην Ευρώπη σε ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας. Όπως όμως είπατε σωστά, ο ρόλος του σχολείου είναι σημαντικός τόσο στην εμφάνιση όσο και στην αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου. Για παράδειγμα, η μείωση των ωρών φυσικής αγωγής στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα σίγουρα δεν είναι προς τη σωστή κατεύθυνση ούτε και ο παιδαγωγικός ρόλος του κυλικείου ενισχύεται με νομοθετικές ρυθμίσεις. Ο ρόλος του σχολείου είναι ευρύτερος και πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο το δάσκαλο/καθηγητή και τον μαθητή, αλλά και τους γονείς των παιδιών και την τοπική αυτοδιοίκηση στην οποία εντάσσεται η σχολική μονάδα.
Θα μπορούσε η αγωγή υγείας να γίνει μία ακόμη προϋπόθεση του νέου ελληνικού σχολείου ενσωματώνοντάς την μέσα στο πρόγραμμα σπουδών, ώστε τελικά το κράτος να επενδύσει στην πρόληψη από μικρή ηλικία με στόχο τη μείωση του κόστους της περίθαλψης στην ενήλικη ζωή;
Η ένταξη ενοτήτων που θα έχουν ως σκοπό την βελτίωση της ποιότητας ζωής στην ενήλικη ζωή μέσα από ένα μοντέλο που περιλαμβάνει την ισορροπημένη υγιεινή διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και την αποχή από το κάπνισμα είναι κάτι το αυτονόητο που και αυτό είναι ένα από τα ζητούμενα στη χώρα μας αυτή τη χρονική συγκυρία.